हिशोब - 2

रामपालने सांगितलेला सोन्याचा हिशोब माझ्या डोक्यात घोळत होता. खरंच गेल्या काही वर्षात सोनं किती महागलं नाही का मी स्वतःशीच पुटपुटलो.ज्यावेळी सोनं स्वस्त होतं त्यावेळी पगार च्या मारी फक्त पाच-सहा हजारच होता. त्यावेळी पैसे कुठे गुंतवावे ते कळतही नव्हतं.हैद्राबादच्या त्या थिएटरांत किमान साठ-सत्तर हजार रुपये सिनेमा पाहण्यासाठी खर्च केले असतील. तेलूगू चित्रपट कळायचे नाहीत. शेजारचे हसले की आपणही हसायचं आणि त्यांनी टाळ्या-शिट्टया मारल्या कि आपणही तसं करायचं. एवढा अट्टाहास कशासाठी तर तेलुगू शिकण्यासाठी एवढं सगळं करुनही तेलुगू शिकलो किती तर

नी पेरियन्टी बाबू ( बाळ, तुझे ना काय ? ), वक्कटी ते पदी ( एक ते दहा ) आणि काही निवडक भाज्यांची नावे. लोक इंग्रजी फाड-फाड बोलण्यासाठी महागडी शिकवणी लावतात. मी तेलुगू शिकण्यासाठी लावलेल्या या अनोख्या शिकवणीचा समावेश सर्वात महागडी शिकवणी या टॅगखाली नक्कीच गिनीच बुकात होईल असं उगाचच मला वाटून गेलं.. यातली गंमत लक्षात येताच थोडं हसूही आलं. ....

जवळपास दहा हजार रुपये तोळा म्हणजे साठ हजारांत सहा तोळे सोनं आलं असतं आणि आता सहा तोळे म्हणजे जवळपास दोन लाख रुपये, चुकलंच आपलं... मी स्वतःशीच पुटपुटत कार्गोच्या बाहेर पडलो. बाहेर बराच अंधार झाला होता. उन्हाळा नुकताच सुरू झाला असला तरी दिवस मोठा आणि रात्र छोटी होण्यास केंव्हाच सुरूवात झाली होती. मी बाहेर आलो त्यावेळी साडेनऊ होत आल्या होत्या. म्हणजे मी तब्बल दीड तास आत होतो. कार्गोच्या ऑफीसच्या बाहेरची गर्दी अदृश्य झालीच होती एव्हाना.एखाद-दुसरा माणूस आणि तशीच एखादी गाडी रस्त्याने धावताना दिसत होती. बहुतेक आपण अडकलो की काय असं वाटू लागलं. खरं म्हणजे मी अडकलोच होतो. कारण त्या परिसरातला बसचा थांबा माझ्या उपयोगाचा नव्हताच. दुसरं म्हणजे रात्री बसची फ्रिक्वन्सी खुपच कमी असते हे मला माहित होतं. त्यामुळे आता किती वेळ थांबावे लागेल कुणास ठाऊक असा विचार करीत मी बस स्टॉपच्या जवळ अॅटो रिक्षाचा चान्स घेण्यासाठी उभा राहिलो. दिल्ली शहर देशाची राजधानी जरी असले तरी जसा राज्यकर्ते आणि जनतेमध्ये कम्युनिकेशन गॅप नेहमीच राहतो तसा दिल्लीतील दळणवळण यंत्रणेतला हा गॅप आचंद्रसूर्य राहिल. या शहरात तुम्हाला एकतर बस वेळेवर मिळत नाही. मिळाली तर ती तिचा मार्ग कधी बदलला असेल हे तुम्हाला तुमचा स्टॉप येईनासा होईपर्यंत कळत नाही. जेंव्हा कळते तेंव्हा कंडक्टरची खाटी हरियाणवी बोलीतली शेलकी विशेषणे ऐकत उतरण्याचा बाका प्रसंग अनेकदा गुदरतो. या सर्व भन्नाट गोष्टींमुळे रिक्शाला पसंती देत असाल तर येथील चालकांना गरज कुणाला आहे हे बरोबर कळतं. त्यानुसार ते भाडंही आकारतात. रिक्शाचा मीटर त्यांच्या मर्जीप्रमाणे आणि टेरीफ तुमच्या खिशाला मोठं भगदाड पाडणारा ठरतो असा माझा आजवरचा अनुभव. हे सगळे दिव्य अनुभव जमेस धरुन देखील मी आयत्यावेळेचा विषय म्हणून जवळपास दहा मिनिटे स्टॉपवर उभा होतो. दुरून एक रिक्शा येताना दिसला रिक्शावाल्याला मी दिसावे म्हणून निम्म्या रस्त्यात येईन मी त्याला हात करु लागलो. पण लेकाचा नाकासमोर बघून रिक्शा चालवणारा प्राणी निघाल्याने तो सरळ पुढे निघून गेला आणि जाता-जाता माझ्या नशीबी एक मोठी प्रतीक्षा टाकून गेला. आता काय करावं या वंचनेत असतानाच एक लक्झरी कार माझ्यासमोरुन गेली. गाडीला हात करावा की नको अशा बुचकाळ्यात मेंदू असताना शरीराने मात्र काम चोख बजावले.  गाडी समोरून जात असतानाच लिफ्टची खुण हाताने केली. त्याचबरोबर भरधाव वेगात असणारी ती गाडी सुमारे दोनशे मीटर जाऊन थांबली आणि लागलीच रिव्हर्स गिअरमध्ये मागे येऊन माझ्यासमोर थांबली. खिडकीचा काच खाली घेऊन आतल्या व्यक्तीने आत ये अशी खुण केली. ध्यानी-मनी नसताना मिळालेली लिफ्ट थोड्या साशंक मनानेच स्वीकारत मी आत जाऊन बसलो. 'सो यंग मॅन... किसी जमाने मे मै भी यहाँ ऐसे ही अटका थी. तुम्हें देखकर पुरानी यादें ताजा हो गयी...' तो म्हणाला.  'कहाँ जाओगे..?  'जाना तो व्दारका है...अगर आप का रुट किसी और जगह का है तो इन्सानों की बस्ती तक तो छोड ही दिजीए..' मी म्हणालो. माझ्या उत्तरावर तो खळखळून हसला. 'बहोत खुब ! लेकीन मेरे भाई, दिल्ली में इन्सान बसते कहाँ है, यहाँ तो साले पॉलीटीशीयन बसते है.' आपणच केलेल्या विनोदावर तो पुन्हा एकदा खळखळून हसला. 'बाय द वे ! बंदे को *रवीश खुराना* कहते है.' त्याने स्वतःची ओळख करुन दिली.

'जी मै गिरीश'

मराठी हो... 'त्याने विचारले

जी हाँ, आपने कैसे पहचाना ?

' तुम्हारा  पार्सल औरंगाबाद से आया है न् इसिलिए अंदाजा लगाया, करेक्ट.पहचान गया ना ?' तो म्हणाला. समोरुन आडव्या आलेल्या इंडिगोला चुकवित त्याने एक शेलकी शिवी हासडली आणि म्हणाला,  ये देखो दिल्ली के सो कॉल्ड डिसिप्लीनड् पीपल्स... बुलशीट.... सालों को डिसीप्लीन सीखना हो तो महाराष्ट्रा में भेजना चाहीए.... गँवार साले.... यार गिरीश अपन को तो मुंबई बडा ही अच्छा लगता है और उस के बाद नासिक...  

जी अच्छी सिटी है नासिक' मी म्हणालो. 'वैसे आप क्या करते है, कोई बिझनेस ? ' मी उत्सुकतेने विचारले.

'बिझनेस ?' तो हसला...' ऐसा ही समझ लो...' त्याने उत्तर दिले.

माझ्या चेहऱ्यावरचे गोंधळाचे भाव पाहताच तो म्हणाला. ऐसा है की मै हूँ चावल का व्यापारी. देश के सबसे बडे दलालों में से एक... किसान अनाज उगाता है. मंत्री उसकी किंमत तय करता है. ब्यापारी खरीदता और बेचता है और हम जैसे दलाल उसका बाजार डिसाईड करते है. करोडो कमाता हूँ बिना कुछ किए और बिना कुछ गँवाए... यू कॅन से मी बास्टर्ड' स्वतःच केलेल्या या टिपण्णीवर तो पुन्हा एकदा हसला.

'वैसे तुम क्या करते हो भाई,' त्याने विचारले .

'जी मै पत्रकार हूँ ' मी उत्तर दिले

क्या बात है, अरे मै तो एक्स्पोज हो गया... तो पुन्हा हसला अच्छा भाई, मिलकर खुशी हुई... त्याने समोर मेट्रो स्टेशन दाखविले.

अरे सर, थँक्यू.... मी त्याचे आभार मानून गाडीतून खाली उतरलो.

गाडीची काच बंद करण्यापुर्वी त्याने आपले कार्ड माझ्याकडे दिले, 'हराम का खाता हूँ, हराम की पीता भी हूँ लेकीन दोस्ती निभाता हूँ दोस्त... जिुंदगी जीता हूँ....अपना हिसाबही कुछ ऐसा है.... टच मे रहना जरुर... शब्बाखैर...' तो म्हणाला.

 मी त्याच्याकडे पाहून फक्त हसलो. गाडीची काच बंद झाली. आणि काही क्षणातच तो तेथून निघून गेला.

 (क्रमशः)

* या पात्राचे नाव संबंधिताच्या इच्छेनुसार बदलले आहे, याची कृपया नोंद घ्यावी.

हिशोब

एअर इंडियाच्या कार्गो सेक्शनमधील त्या तुटक्या काऊंटरवर बसलेला सरदार अधूमधून मिशीला पीळ देत कुणाची तरी वाट पाहत होता. त्याची नजर अधून-मधून काहीतरी शोधत असल्याचा उगाचच मला भास होत होता. एवढ्यात त्याचा मोबाईल खणाणला....
जी फर्माइए हुजूर... जी, अभी आज जाए... मै पास निकालने के लिए बोलता हूँ... त्याने शेवटचे वाक्य बोलून घाईघाईने फोन बंद केला.

त्या कोरड्या हॉलमध्ये काही क्षण दूरच्या कोपऱ्यात एक फोन खणाणला. पण फोन कोणी उचलला नाही.
माझी नजर घड्याळ्याच्या काट्यांवर होती. संध्याकाळच्या सात वाजत आल्या होत्या. साडेसात वाजता माझे पार्सल हातात मिळणार होते. तोपर्यंत मला कार्गोच्या हॉलचा रुक्षपणा सोसावा लागणार होता.
दिल्लीच्या आंतरराष्ट्रीय एअरपोर्टवरील कार्गो विभाग कधी झोपतच नाही. झोपलीच तर ती ड्यूटीवर तैनात असणारी बिनाकामाची माणसं... कधी गार्ड तर कधी कारकून तर कधी सुपरवायझर...पण कार्गो चोवीस तास राष्ट्राच्या सेवेत तैनात असते. तर अशा कार्गो सेक्शनमध्ये माझी प्रतिक्षा अंतीम टप्प्यात असताना आजूबाजूला होणाऱ्या हालचाली मुकाटपणे टिपण्याचा फावल्या वेळेतला माझा धंदा तुफान फायद्यात चालला होता. दरवाजावरच्या गार्डच्या हालचालींनी मनोरंजन करुन घेतल्यानंतर काऊंटरवर बसलेल्या सरदारजीने माझे लक्ष वेधून घेतले होते.

सरदारजीने फोन ठेवताच एक किरकोळ देहयष्टीचा एक मुलगा धावत-पळत बाहेर गेला. तो बाहेर जात असल्याचे पाहून सरदारजीने बेल वाजविली. एकदा वाजविलेल्या बेलचा फारसा परिणाम झाला नाही म्हणून त्याने ती दुसऱ्यांदा वाजविली. दुसरी बेलही पहिल्याचीच झेरॉक्स कॉपी निघाल्यावर तिसऱ्यांदा त्याने बेल वाजविताच जोरात
ओए गार्डों, कानों मे क्या खुंटा गाड रखा है क्या बे ! अशी खास ठेवणीतली हाक मारली.
त्यावर दोन गार्ड धावत त्याच्याजवळ पोहोचले.
क्यूँ चिल्ला रहा है करतारे, एका गार्डने त्याला विचारले.
ओए, भेन दे टको, यहाँ का पार्सल कहाँ रख्ख दिया ओेए... त्याने त्या गार्डस् ना विचारले.
करतारे भेनचोद, गाली मत दिजो. पुँछना है तो रामपाल से पुँछ, एका गार्डने त्याला प्रत्युत्तर दिले आणि दोघेही आपापल्या जागेवर जाऊन बसले.
कार्गो विभागातील गार्ड नावाची जमात आपल्या अंडर असल्याची करतारसिंगाची समजूत आतापर्यंत गळून पडली होती. पण तरीही त्याने आवाज चढविलाच..
ओए रामपाले, किथ्थे है बे तु...
करतारसिंगचा आरडाओरडा ऐकून हॉलच्या दुसऱ्या कोपऱ्यातला रामपाल धावत त्याच्याजवळ आला.
क्या काम है करतारे.. त्याने विचारले.
ओए, इधर का पार्सल किधर रख्खा तुने
कौनसा पार्सल, रामपालने विचारले
साढेचार किलो वाला बे
अच्छा ! वह, गोडाऊन मे रख्खा है.
सुवर दे बच्चे, किस से पुँछ के रख्खा तुने. साले अब उसकी रसीद तेरा बाप काटेगा ? करतारने आख्ख्या हॉलला ऐकू जाईल एवढ्या जोरात ओरडून रामपालला जाब विचारला.
अबे हरामी की औलाद, अपनी माँ से कटवा बे रसीद. जो उखाडना है वह उखाड, तु मेरा बॉस नहीं.
लेना है तो गोडाऊन से ही लेना होगा तुझे पार्सल, रामपाल ने करड्या आवाजात सुनावले. त्याचा आवाज चढलेला पाहताच करतारसिंगने त्याच्याकडे जळजळीत नजर टाकली. पण कोणीतरी खुर्चीला बांधून टाकल्यासारखा तो फक्त त्याच्याकडे पाहतच राहिला.
पुढे काय होणार याची मला उत्सुकता लागून राहिली होती. रामपालची पाठ फिरताच करतारसिंगने मोबाईल फोन लावला.
सॉरी जी... गोडाऊन में रख्ख दिया है जी... जी, अभी तो रसीद बनेगी साब... जी मार्केट रेट से बनेगा...
सॉरी करना जी... ना जी ना... अगली बार ध्यान रख्खेंगे... त्याने दीर्घ श्वास घेऊन मोबाईल बंद केला.
तेवढ्यात तो किरकोळ देहयष्टीचा पोऱ्या करतारसिंगजवळ आला.
जी पास का क्या करना है जी. त्याने विचारले
ओए, मुझे क्या पुछता है. फाड के फेंक दे. संताप गिळत करतार जवळपास ओरडलाच.
तेवढ्यात रामपाल माझ्याकडे येताना दिसला.
मी उभा राहिलो. घड्याळात साडेसात वाजलेल्या होत्या.
जी आप का पार्सल, रामपाल ने एका पावतीवर माझी सही घेतली आणि तो लिफाफा माझ्या हातात दिला. मी खिशात हात घातले आणि पन्नासची एक नोट रामपालच्या हातात ठेवण्याचा प्रयत्न केला.
जी नहीं साब, मै सॅलरी में ही खुश हूँ, रामपाल म्हणाला.
मी वरमलो आणि बाहेर निघालेली ती नोट पुन्हा खिशात गेली.

रामपालची पाठ फिरण्यापुर्वी मी विचारले, जी, कब से देख रहाँ हूँ, सरदार क्यूँ भडक रहा था.
रामपाल किंचित हसला, चोर साला, साडे चार किलो का सोना भेज रहा था जी बिना रसीद के. कम से कम दो पर्सेंट के हिसाब से रसीद बनती सर, अगर मै गोडाऊन मे नहीं रखता तो. उसको एक पर्सेंट मिल जाता कुछ लाख रुपए... सरकार का नमक खाता हूँ, पैसा थोडे ही डुबने दूँगा... रामपाल म्हणाला.
मी त्याच्याकडे पाहतच राहिलो. त्याची पाठ फिरताच मी पण कार्गोच्या बाहेर निघालो. सेक्युरीटी गेट ओलांडून बाहेर पडताना साडेचार किलो सोन्याची मार्केट व्हॅल्यू आणि त्याची दोन टक्क्यांनी होणारी रसीद किती रुपयांची असेल आणि करतारसिंगाचे किती पैसे बुडाले याचा हिशोब माझ्या मनात सुरू होता....

( क्रमशः )